Esendere Kültür ve Sanat Derneği

Rakım Elkutlu (1869-1948)

29.06.2017
5.973
Rakım Elkutlu (1869-1948)

Rakım Elkutlu 1869 yılında İzmir’de doğdu. Babası İzmir’in tanınmış ailelerinden Hisar Câmii imam ve hatîbi Şuayib Efendi, annesi Sıdıka Hanım’dır. İlkokulu mahallesinde bitirdikten sonra, orta öğrenimini İzmir İdadisi’nde tamamladı. Amcası mevlevi şeyhi Emin Dede’den ve Zağralı müderris İsmail Efendi’den İslâmi ilimler öğrendi.Babasının 1892’de ölümü üzerine Hisar Câmii imamlığına tayin edilerek ölünceye kadar bu görevde kaldı. İzmir’in kurtuluşundan sonra Adliye’de memur olarak çalıştıysa da bu görevde fazla kalmadı. Uzun yıllar “İzmir Mûsikî Cemiyeti”nin başkanlığını da yapmıştır.

Ömrünün son yıllarını pek sağlıklı geçirmeyen Rakım Hoca, bir ara tedavi için İstanbul’a gelmiş, yakınlarının ve dostlarının aracılığı ile bir hastahaneye yatırılmıştı. 4 Aralık 1948 tarihinde İzmir’de vefat etti. Yaşadığı sürece maddî sıkıntı çekmediği söylenir. Yeğenleri, İzmir’in mûsikî severleri, ünlü ses sanatkârlarımızdan Safiye Ayla, Perihan Sözeri, Sabite Tur’dan ilgi ve yakınlık gördü. Yirmi yaşında iken evlendiği ilk eşi Nadire Hanım’dan oğlu Şuayib dünyaya geldi. Nadire Hanım’ın ölümünden sonra evlendiği ikinci eşi Sıdıka Hanım’dan çocuğu olmadı ve kısa süre sonra ayrıldılar. Bundan sonra evlenmedi;ömrünü oğlunun ve yeğenlerinin yanında tamamladı.

Rakım Hoca da her ünlü mûsikîşinasımız gibi mûsikî çalışmalarına çok erken, daha yedi yaşında iken amcası Emin Efendi’den meşk ederek başladı. Hepsi bu tarikata mensub olan aile büyükleri ile mevlevihânede yapılan âyinlere katılarak mûsikîmizi tanımağa çalıştı. Bundan dolayı dinî mûsıkîmizi ve mevleviliği iyi bildiği için daha sonraki yıllarda kudümzenbaşı oldu. Onun gençlik yıllarında ünlü bestekâr ve tanburî Ali Efendi İzmir’de bulunuyordu. Ali Efendi’den başka Santo Şikari ile Zekâi Dede’nin çıraklarından Aziz Efendi de İzmir’deydi. Rakım Hoca yirmi bir yaşından itibaren bu üç ustadan çok yararlandı. Ali Efendi’den beş, Santo Şikari’den on yıla yaklaşan bir süre içinde bu sanatın “amelî ve nazarî”inceliklerini öğrendi. İleride gelişecek olan bestekârlık kabiliyeti üzerine bu derslerin büyük yararı oldu.

Kendi ifadesine göre yirmi dört yaşında iken, mevlevihânenin şeyhi Nuri Efendi ile İstanbul’a gelerek Ahmed Irsoy ile tanıştırıldı. Bir âyin sırasında ısrar üzerine Nâ’t-ı Mevlânâ’yı okudu, orada bulunan üstadlarca çok takdir edildi. Tanıyan ve dinleyenlerin anlattığına göre gür ve dik vasıflı bir sesi vardı. Temiz ve etkili bir uslûbla okurdu. Bu özelliği nedeni ile mûsikî çevrelerinde sevilen ve aranan bir hanende olmuştu. İyi usûl bilmesine rağmen nota öğrenmedi. Biraz Ney üfleyen sanatkâr Mevlevilik ve Rifâilik tarikatlerine mensuptu. 1947 yılında İstanbul’da jübilesi yapılmıştı.

Dayısı Nureddin Efendi’nin teşviki ile yirmi yaşında bestekârlığa başladı. İlk eseri, sözleri Abdülhak Hamid’e ait olan “Hayran-ı cemal olmağa cidden emelim var” güfteli Dügâh makamındaki şarkısıdır. Bu eserini ortaya çıkartmaktan çekinerek gizlice arkadaşlarına meşk etmişti. Bir rastlantı sonucu eserini işiten amcası bir mûsikî toplantısında:”Aman efendiler!Dün akşam bir evde çok güzel bir şarkı duydum. Hiç bilmediğim bir şarkı. Acaba sizde var mı ?”deyince , orada bulunanlardan biri yeğeninin eseri olduğunu söyledi, bunun üzerine bilenler eseri okudular ve çok beğenildi. Bu olaydan sonra kendisi ile Santo Şikari ciddi olarak uğraşmıştır.

Çok hızlı beste yaptığını ve şiir seçmekte çok titiz olduğunu, en çok Nahit Hilmi Bey, Orhan Rahmi Gökçe ile yeğeni Adviye Hanım’ın şiirlerini seçtiğini öğrencisi Hüseyin Mayadağ’ın anılarından öğreniyoruz. Yine aynı anılarda Karcığar, Hicazkâr, Kürdili Hicazkâr, Hicaz, Hüzzam, Nihavend, Rast makamlarını çok sevdiği belirtiliyor. Her zaman yakınlarına bestekâr olarak İsmail Dede’yi rehber aldığını, büyük bestekâr olabilmek için her formda eser vermenin gerektiğini söylermiş. Melodik seyir ve beste karakteri bakımından eserlerinin Hacı Ârif Bey, Rifat Bey, Tanburî Ali Efendi’ye benzetebilmeye çalışırmış.

Otuz beş yaşlarında iken dayısı şeyh Nureddin Efendi bir güfte vererek bir âyin bestelemesini istemiş. Âyinin bestesini bir gecede bitirerek ertesi gün tekkede âyinin hazır olduğunu söylemiş. İşi ciddiye almadığını ve baştan savma bir beste yaptığını zanneden dayısı Rakım Hoca’yı kovmuş;fakat yakınlarının ısrarı ile okunmasına razı olmuş. Âyin okunup bittikten sonra çok beğenilerek gönlü alınmış. Karcığar makamından bu âyin, mevlevihâneler kapatılıncaya kadar hemen hemen her dergâhta okunmuş ve Konya Mevlevihânesi’nce de beğenilmiştir.
Rakım Hoca dinî ve dindışı mûsikîmizin Âyin, Durak, İlâhi, Kâr, Beste, Semâi ve Şarkı formunda dört yüz elliye yakın eser vermiştir. Bazı eserlerini de o günlerin zevk ve sanat anlayışına göre bestelemiştir. Bunlardan Şehnaz”Sakîyâ mey sun ki. “, Uşşak “Ey keman ebrû. ..”, Hisar-Aşiran “Ol nihal-i bağ-ı eda. “, Karcığar”Nâz olur dembeste. ..”, güfteli dört Beste ile “Bilmem kime yâhud neye uyduk. ..”, Rast Nakışı ile “O şûha sad safâ. . . “güfteli Hüseyni Kâr’ı büyük formdaki eserlerinin bazılarıdır.

Tanburî Ali Efendi’den sonra İzmir’de mûsikîmizi tanıtan ve mûsikîden anlayan bir çevrenin oluşmasına yardımcı olan 20. yüzyılın en dikkate değer bestekârlarındandır. Son derece esprili bir kişiliği olan Rakım Hoca’ya bir gün, o zamanki değerine göre, ikiyüz bin lirası olursa ne yapacağını sormuşlar, “İlhamım kaçardı”demiş. Öğrencisi bestekâr Hüseyin Mayadağ bir Fransız yazarının “Ne zaman Ankara Radyosu’nu açsam bir kadın ağlar” dediğini nakletmiş;

Rakım Hoca bu söze çok hak vermiş ve eklemiş, :

“… Dünyada kadın ağlamasından daha güzel bir mûsikî olur mu?…”

Dr.Nazmi Özalp –Türk Musikisi Tarihi kitabından alınmıştır.

Hicaz I Atik

Huseyni Muheyya Oldu Meclis Sakiya Peymaneler Donsun

Huzzam Tir I Firkat Goz Goz Ettikce Dil I Bimarını

Nihavend Ben Perisanlikta Buldum Rifati Kakul Gibi

Huzzam Askin Bana Bir Gizli Elem Oldu Guzel Yar

Ussak Silemem Bir Gun Hayalim O Dilber Kadini

Huzzam Bir Yare Kalir Gonlume Her Nazli Guzelden

Hicaz Yuru Ey Bi Vefa Hercai Guzel

Hisarasiran O Nihal Bag I Isve Sana Da Eder Tehammul

Huzzam Bak Gozlerinin Rengi Atesler Gibi Yanmis

Ussak Beyhude Kacirma Gozunu Sevgili Benden

Rast Bilmem Kime Yahut Neye Uyduk Gittik

Kurdilihicazkar Ne Teselli Dagitir

Kurdilihicazkar Demedim Hic Ona Kimsin Ve Nesin Sen

Huzzam Feryadki Hep Gonlumun Devasidir

Tahirbuselik Bakip O Suh Ile Nazu Niyaza Mesk Ederiz

Karcigar Ilahi

Suzinak Bir Nur I Mucessemdi Cikip Gitti Elimden

Hicaz Gunduzum Karanlik Gecem Uykusuz

Karcigar Bir Gun Seviyor Ertesi Gun Kiskaniyor

Ussak Bir Gun Ne Olur Gel Beni Busenle Sevindir

Saba Askin Ne Guzel Zevkini Surduk

Buselikasiran Coban Kaval Calar Onun Hayati Sairanedir

Buselik Yillar Geciyor Bu Iztirap Hala Dinmedi

Saba Ince Kirpiklerinin Sinede Bin Yaresi Var

Kurdilihicazkar Sazlar Kirilan Gonlumuzun Huznune Inler

Segah Kan Aglatiyor Bezm I Meyin Yad I Hazini

Muhayyer Her Gun Yeni Bir Naz Yaratan

Isfahan Biktinmi Siyah Gozlu Guzel Kiz Elemimden

Ussak Bana Hic Yakismiyor Boyle Intizar Simdi

Zavil Gul Yuzunu Acarsin

Ferahfeza Icip Icip De Bu Aksam Seninle Mest Olalim

Karcigar Sevdim Bu Yaz Bir Esmer

Ussak Mahvolup Gitti Umidim Sabrisanim Gibi

Ussak Cekildi Fasli Dil Gonul

Kurdilihicazkar Hayalin Karsisinda Sizlayan Kalbim Yanar Aglar

Ussak Sevda Benim Gozumde Mukaddes Bir Kindi

Sedaraban Mujdeler Gulzara Gul Basmis Kadem

Tahirbuselik Cile I Baht I Siyahim Dolmuyor

Huseyni Cesme Basinda Duran Su Guzel Koylu Kizi

Hicazkar Suslendi Agaclar Cicekle Doldu

Karcigar Ayini Serif

Karcigar Meydan I Muhabbetde Gezerken Dil I Seyda

Muhayyer Bir Siyah Cevre Dolasmis Gibi Kirpiklerime

Hicaz Gel Uzme Beni Kaslarini Catma Guzel

Hicaz Cevr I Yare Sabir Buldum Omrum Ahzane Kaldi

Karcigar Bu Handeler Bu Isveler Bu Naz U Istigna

Rast Mujdeler Olsun Size Ya Muminin

Dugah Ilahi

Muhayyer Gezdikce Bahceler Sinem Dagitir

Suzidil Ruzgar Ne Fisildar Ve O Camlarda Ne Anlar

Bayati Ne Bahar Kaldi Ne Gul Ne De Bulbul Sesi Var

Karcigar Atesiyle Yaniyorken Yuregim

Sehnaz O Vefasiz Guzelin Sozlerine Aldandim

Ussak Bahcem Yine Sayende Serab Olmus Efendim

Ussak Artik Hicrana Tahmmul Edemez Oldu Gonul

Ussak Ey Keman Ebru Sehit Hanceri Mujganinim

Huzzam Bekledim Lakin Gelmedin Ey Nazli Yar

Hicazkar Canlandi Bu Sessiz Gecenin Siiri Denizde

Huzzam Bir Zamanlar Gonlume Aski Yakindan Cagladi

Huzzam Dunyada Ne Ikbal Nede Servet Dileriz

Bayati Bilmezsin Dusundugum Agladiklarim Nedir

Hicazkar Bekledim Fecre Kadar

Muhayyerkurdi Bilmemki Gunahim Sana Olmakta Mi Bende

Huseyni Muheyya Oldu Meclis Sakiya Peymaneler Donsunn

Segah Zatini Davet Buyurdu Bu Gece Rab

Huzzam Susmus Her Yer Sizi Dinlerdi Denizden

Nihavend Mumkunmu Unutmak Guzelim

Bayati Ne Arzu Var Ne Takat Visal Dillerde Kaldi

Neveser Ne Yanan Kalbime Bakti Ne Akan Gozyasima

Buselikasiran Agla Sevdicegim Gul Ruhlarindan

Yegah Cepcevre Bahar Icinde

Ussak Anarim Ruhlarini Guller Ile Eglenirim

Ussak Simdi Nerde Naz Ile Pervardesin

Neva Asinayi Bezm Olan Anlar Hitabi Hayderi

Bestenigar Mevlud Ilahisi

Hicaz Gonul Yolu Dar Geldi

Hicaz Mustakini Goster O Guzel Cehreni Kacma

Ussak Ilahi

Hicazkar Herkes Eglencededir Simdi Bahar Geldi Diye

Segah Okurken Ask Kitabini

Hicazkar Visali Yar Ile Mest Ol Hayale Dalma Gonul

Nihavend Hayal Icinde Akip Gecti Omru Derbederim

Huzzam Hatirimdan Ne Gecer Sorma Gonul

Hicaz Gozlerinden Okudum Gonlumu Kalbim Yanarak

Segah Ismini Bilmezdim Fakat Tanirdim

Ferahnak Subhu Dem Cami Mey Mestane Takbil Eylerim

Huseyni Muheyya Oldu

Hicaz Mustaki Visalin Oldu Gonlum

Huseyni Nakis Kar

Hicazkar Seni Cok Sevdi Bu Gonlum Beni Terketme Kadin

Segah Askinla Yanip Agladigim Gunleri An Sen

Yegah Ilahi

Muhayyer Meclisi Agyare Olma Pertev Endazi Visal

Huseyni Bir Safa Bahsedellm Gel Su Dili Na Sada

Yegah Baki Yine Mey Icmeye Andicti Demisler

Mahur Gonlunde Dun Aksam

Rast Bir Yaz Gecesi Camlica Mehtabina Geldin

Karcigar Nazir Olmaz Sana Alemden Teksin

Suzidil Baharda Bu Yil Melal Var

Huzzam Gonul Bu Ne Durur Ne De Soz Dinler

Acemasiran Hal Guzeldir Nazli Yar

Ussak Vuslat I Canana Erismis Gonul

Buselik Ilahi

Ferahfeza Ey Gozleri Ahu Senin Askinla Harabim

Tahirbuselik Hulyam Yine Bir Golgeli Esrara Burunsun

Ferahfeza Nazinda Senin Ozledigim Eski Cefa Yok

Karcigar Naz Olur Dem Best Cesme I Nim Habinda Senin

Kurdilihicazkar Askin Seni Hep Gulduremez Yalanci Kadin

Sehnaz Saki Piyale Sun Ki Bugun Gul Havasidlir

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış.