Sadeddin Kaynak (1895-1961)

29.06.2017

9.027

Sadettin Kaynak 1895 yılında İstanbul’da, Taşkasap’ta Lütfipaşa mahallesi’nde doğdu. Babası Fatih Camii “Ders-i amlarından” ve “Huzur-i Hümayun” hocası Ali Alaeddin Efendi, annesi Havva Hanım’dır. İlk zamanlarında Hafız Saadettin Bey olarak tanınmıştır. Bulunduğu semtte ilk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Balkan Savaşının çıktığı yıllarda (1912),”İlahiyat Zabiti” olarak askerlik görevini yapmak üzere Diyabakır’a gönderildi. Bu münasebetle Elazığ, Harput, Malatya gibi illerimizi dolaştı.İstanbul’a döndükten sonra çalışmalarını kişisel çabası ile sürdürdü. Cumhuriyetin kuruluşundan sonra, o yıllarda adını duyurmuş bir sanatkar olarak birkaç kez Çankaya Köşkü’ne çağrıldı.Atatürk’ün emri ile Kur’an-ı Kerim’in savaşla ilgili ayetleri üzerine ordu komutanlarına konferans verdi.

1926 yılında plak doldurmak üzere Berlin’e çeşitli tarihlerde Viyana, Paris ve Milano’ya gitti. Buralarda Batı Musikisi ile ilgilendi: Paris’te konser verdi. Türkiye’de de plak doldurmuştur. 1953 yılında Sultanahmed Camii ikinci imamlığına tayin edilmişti. Beyin kanamasına bağlı olarak 1955’de sol tarafına felç geldi. Son yıllarını Kadıköy’deki Koşuyolu’nda bulunan iki katlı evinde hasta olarak geçirdi. Bu sıralarda nota defterini her musiki severin yararlanmasına açmıştı.Musikişinas dost ve arkadaşlarının ziyaretinden mutlu olur, en yakın arkadaşlarının aramamasından yakınırdı. Hastalığı ağırlaşınca Haydarpaşa Numune Hastanesi’ne kaldırıldı. Nihayet 3 Şubat 1961 tarihinde burada öldü. 4 Şubat 1961 Cumartesi günü Nuruosmaniye Camii’nde kılınan cenaze namazından sonra, tekbir ve ilahilerle Topkapı Merkezefendi Mezarlığı’nda toprağa verildi. Zehra Hanım’la evli olan Kaynak dört çocuk babasıydı.

Sesinin güzelliği çok küçük yaşlarında çevresinin dikkatini çekerek ilk musiki derslerine Hafız Melek Efendi’den ilahi meşk ederek başladı. Bununla yetinmeyerek, o zamanlar Darüşşafaka’da musiki öğretmeni olan Kazım Uz’dan yararlandı. Daha sonra Şeyh Cemal Efendi’ye devam ederek durak, ilahi ve dört beş fasıl meşk etti. Kendi ifadesine göre bu hocasından geçtiği ilk eser Tab’i’i nin bayati makamındaki ağır semaisiymiş. Hattat ve neyzen Emin Efendi’den de yararlanmıştır. Başlangıçta nota bilmeyen, bestelerini başkalarının notaya aldığı Kaynak, sonraları eserlerini bizzat notaya alacak kadar nota öğrendi. Kimseden ders almadan, önce bildiği eserleri notaya alarak geliştirdi. Bütün bunlardan da anlaşılacağı gibi, düzenli bir musiki eğitimi görmemesine rağmen mevcut kabiliyetini kullanarak bu sanatta ilerlemeyi başardı. Her ne kadar plaklar doldurmuş, şarkılar ve gazeller okumuş bir kimseyse de Sadeddin Kaynak’ı bir ses sanatkarı olarak düşünmek doğru değildir. Onun Türk Musikisi’ndeki yeri bestekarlığıdır. Bu sebeple sesinin fiziksel yönünü tartışmakta yarar yoktur.

Sadeddin Kaynak bestekarlığa, 1926 yılında Berlin’e giderken yol arkadaşı olan bir avukatın “Hicran-ı elem…” sözleri ile başlayan bir şiirini hüzzam makamından besteleyerek başladı. Eserleri hakkında bir değerlendirme yapmadan önce, onun bestekarlığının birkaç yönden ele almak ve incelemek gerekir. Çünkü hakkında en çok tenkite sebep olan film şarkıları bestekarlığının elbette bir gerekçesi vardır. Kaynak, musikimizin büyük ustalarının henüz hayatta bulunduğu yıllarda geleneklere bağlı sanatkarlardan ders alarak bu sanatın içine girmiş, yeteniği ve merakı ile bilgisini giderek geliştirmişti. Bu sebeple musikimizdeki beste formlarının geleneklerine uymuş, büyük küçük her formda gerçekten sanatlı ve güzel eserler vermiştir. Bu eserlerinden çok, film şarkılarının üne kavuşması Kaynak için bir talihsizlik olmuştur. O halde bu film şarkılarını öne sürerek, bugünkü yoz musikiye zemin hazırladığını söylemek bir ölçüde haksızlık olur. Bunu toplumsal gelişmelerde, geniş halk kitlelerinin musiki zevkinin basite kaymasında aramak gerekir.Ayrıca sinema sanatı gibi hem göze, nem de kulağa seslenen bir olayın etkisi yabana atılacak bir nokta değildir. Kaldı ki o yıllarda “kanto” ve benzeri musiki akımları vardı ve “Arabesk” denen musiki gibi büyük ilgi görüyordu. Kaynak buna da iltifat etmemiştir.Bu noktaya yönelmesinde hiç şüphesiz maddi sebepler de etken olmuştur.

İkinci olarak doğu illerimizde vatani görevini yaparken, çok zengin ve renkli folklorik özelliği olan bu yörelerde incelemeler yapmıştı. Halk musikimizin bölgesel motiflerini derinlemesine incelemiş, bu motifleri sanatkar benliğine yoğurarak bir form ortaya koymuş, şarkı ile türkü arası bir özellik taşıyan eserlerinde ustalıkla kullanmıştır. Bu gibi eserleri o kadar başarılı olmuştur ki, bazıları halk musikimizin otantik eserleri ile karıştırılmıştır. O yörelerin özelliği olan uzun havaları ve Hoyrat ezgilerini bazen ritimli, bazen resitatif olarak pek çok eserine yansıtmıştır. Bu gibi eserlerini bestelerken yine bu yörelerde çok kullanılan hüseyni, gerdaniye, muhayyer gibi makamları seçmiş çoğuna “daği” özellik vermiştir. “Güneş”, “Fırat”, “Gurbet Mektubu” (Göresin mi geldi beni meleğim? ), “Ağlarım çağlar gibi”, “Batan gün kana benziyor”, “Bağrıma taş basaydım” v.b. eserlerinde bu izlenimlerin bütün yansımalarını, renk ve kokularını bulmak mümkündür. Hatta bu folklorik etki başka eserlerinde de hissedilir.

Filmcilik o yıllarda Avrupa ve Amerika’da hızla ilerlemiş, pek çok Dünya Klasiği filme alınmış ve müzikaller çok moda olmuştu. Ülkemizde de buna karşı bir heves başlamıştı. II.Dünya Savaşı çıkınca hem bu endüstri durdu, hem de çevrilmiş olan filmler gelmez oldu. İşte bu sıralarda Mısır’da bu gibi filmlerin çok kötü kopyaları yapılıyor, ucuz fiyatla Türkiye piyasasına sürülüyordu. Bu arada dublaj sanatı gelişerek Türkçeleştirildiğinden, filmlerin musikisinin de Türkçeleştirilmesi uygun görülmüştü. Sadeddin Kaynak bu ihtiyaçtan yola çıkarak seksen beş Arab filmini, “Allah’ın Cenneti, Kahveci Güzeli, Yavuz Sultan Selim Ağlıyor” gibi Türk filmlerini de seslendirdi. Filmlerin orjinalinde musikili bölümlerin süresi çok uzundu, bizim beste şekillerimiz bu mesafeyi kapatamıyordu.Ayrıca eserlerin sözleri filmin konusu ile ilgili olmalıydı. Böylece Vecdi Bingöl devreye girerek eserlerin sözleri ona sipariş edildi.Bu aranağmeli, usul ve makam geçkili, geleneksel betsel şekillerine benzemeyen yepyeni bir form olan film musikisi bestekarlığı doğmuş oldu. Kaynak, bu kısıtlı beste siparişlerinde asla bayalığa düşmemiş, pek azının dışında arabesk nağmelere yer vermemiş ve oldukça başarı kazanmış bir sanatkardır.Bu gibi eserlerinde de titiz bir sanatkarın sanat endişesini ve esprisini bulmak mümkündür. Seslendirdiği ilk film “Leyla ile Mecnun” dur. Her filmde bazen yirmiye yakın söz eseri olduğuna göre, bu gibi eserlerinin sayısı oldukça kabarık olmalıdır.

Bütün bu noktalar ve bu gerçekler göz önüne alınacak olursa, Sadeddin Kaynak’ı üç açıdan incelemek gerekir. Birinci açıdan, bestekarlık geleneklerimize bağlı olarak büyük ve küçük formlarda eserler veren büyük bir bestekardır. İkinci yönden, halk musikimizin geleneksel şekillerini, sanat musikimizin duyuş ve anlayışı ile yorumlayan bir sanatkar olarak dikkati çeker. Üçüncü yönden ise, bazı zorunluluklar ve ihtiyaçtan ileri gelen film musikisi bestekarı olarak görünmesidir.Bu yüzden zaman zaman eleştirilere neden olduğu görülür. Bilmeden, istemeden bugünkü yozlaşmaya bir kapının aralanmasına sebep oldu ise, bunu Kaynak’ın kişiliğinde değil başka noktalarda aramak gerekir.

Bazı revülerin musikili bölümlerini de bestelemiştir. Dini musiki eserleri de vardır. İlahi bestekarlığında da başarılıdır. Çok verimli bir bestekar olmasına rağmen eserlerinin tam bir listesi yoktur. Çoğunun Dr.Alaeddin Yavaşça’nın koleksiyonunda olduğu söyleniyor. Eserlerinin bir bölümünü ailesi tescil ettirmişse de bu az bir bölümünü teşkil eder. Bazı eserlerinin telif hakkını ses sanatkarı Safiye Ayla satın almıştır.

O gün olduğu gibi bugün de çok popüler bir musikişinas olan Kaynak, tek başına, Hafız Kemal Efendi ile hayli plak doldurmuştur. Plağa okuduğu ilk eser Kadıasker Mustafa İzzet Efendi’nin bayati makamındaki durağıdır. Eserlerinin çoğu plaklara okunmuş; Münir Nurettin Selçuk, Safiye Ayla ve Müzeyyen Senar’ın seslendirdiği eserler satış rekorları kırmıştır. Zaten kendisi de bu sanatkarları sever, bu sanatkarların okumasını istermiş. Bilinen eserlerinin beş ilahi, üç gazel plağı, iki beste, bir marş bestesi ile şarkı, türkü, fantezi ve film musikisi eserleri olarak yüz seksen eserden ibaret olduğu söyleniyor.

Sadeddin Kaynak (1895-1961)

[ Yoruma cevap yazmaktan vazgeç]